احتباس ادراری چیست؟

احتباس ادراری یعنی ناتوانی در تخلیه کامل ادرار. هر فردی ممکن است دچار عارضه ی احتباس ادراری شود، ولی مردان مسن بیشتر مستعد ابتلا به این عارضه هستند. دو نوع اصلی احتباس ادراری وجود دارد:

1- احتباس ادراری حاد

احتباس ادراری حاد به طور ناگهانی رخ می دهد و فقط برای مدت کوتاهی ادامه پیدا می کند. این نوع از احتباس ادراری به قدری خطرناک است که حتی می تواند زندگی فرد را تهدید کند، چرا که با وجود پر بودن مثانه، فرد قادر به ادرار کردن نیست. می تواند باعث ناراحتی یا درد شدید شود. علائم احتباس ادراری حاد شامل موارد ذکر شده در زیر است:

• درد در پایین شکم
• نفخ
• احساس نیاز فوری به ادرار کردن
• عدم توانایی در تخلیه کردن مثانه

2- احتباس ادراری مزمن

احتباس ادراری مزمن برای مدت زمان طولانی تری ادامه دارد. افرادی که دچار این نوع از احتباس ادراری می شوند، می توانند ادرار کنند اما قادر به تخلیه کامل مثانه ی خود نیستند و ماندن چند قطره ادرار در مثانه ی خود را حس می کنند.

در فرم مزمن آن فرد ممکن است در صورت ندانستن وجود این بیماری در خود، به بیماری های دیگری مبتلا شود. علائم احتباس ادراری مزمن شامل موارد ذکر شده در زیر است، هرچند فرد مبتلا ممکن است، هیچکدام از این علائم را نداشته باشد:

• احساس فشار در شکم
• جریان ادرار ضعیف
• احساس درد در شکم
• تکرر ادرار حدودا 8 بار در روز یا بیشتر
• مشکل در تخلیه کامل مثانه
  
• مشکل در شروع جریان ادرار

احتباس ادراری مزمن وضعیت پزشکی است که مدت زمان آن نسبت به فرم حاد طولانی تر بوده،  در این فرم افراد توانایی ادرار کردن دارند ولی مثانه به طور کامل خالی نمی شود. اغلب افراد نمی دانند که این وضعیت را دارند تا زمانی که یک مشکل دیگر مانند بی اختیاری ادرار (از دست دادن کنترل مثانه و ادرار کردن) یا یک عفونت ادراری (UTI) که ناشی از رشد باکتری های مضر در دستگاه ادراری است، پیدا می کنند.

درمان خانگی تخلیه نشدن کامل ادرار در مردان و زنان

در ادامه پنج درمان گیاهی برای عدم تخلیه کامل ادرار مورد بررسی قرار گرفته است:

1- داروهای پروستات برای درمان احتباس ادراری

علت عمده ی بروز احتباس ادراری به ویژه در مردان، بزرگ شدن پروستات است. به همین دلیل، یک روش پر طرفدار برای درمان احتباس ادراری مصرف داروهای پروستات است. این داروها می توانند شامل موارد ذکر شده در زیر باشد:

– مسدود کننده های آلفا

• از جمله آلفوزوزین (Uroxatral)
• دوکسازوسین (Cardu ra)
• سیلودوزین (Rapaflo)
• تامسولوزین (Flomax)

– مهار کننده های 5-آلفا ردوکتاز

•  فیناستراید (Proscar)
• دوتاسترید (Avodart)

مصرف این داروها می توانند علائم مربوط به احتباس ادراری را کاهش و رشد پروستات را متوقف کرده و یا کوچک کنند. داروهای پروستات همچنین می توانند عضلات مثانه شما را شل کنند تا جریان ادراری مناسب تری برقرار شود. در نظر داشته باشید که قبل از مصرف هر گونه دارویی، حتما با پزشک خود مشورت کنید. اگر چه مصرف دارو می تواند مفید واقع شود، ولی برخی از داروها با ایجاد کردن عوارض جانبی می توانند علائم شما را بدتر کنند.

2- درمان عدم تخلیه کامل ادرار با قاصدک

قاصدک یک نوع گیاه وحشی است که به صورت خودرو در مزارع و مراتع می روید. طبق اطلاعات موجود در کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده، سرخپوستان بومی آمریکا از ریشه قاصدک برای درمان بیماری های کلیوی، سوزش معده و ناراحتی های معده استفاده می کردند. قاصدک دارای خواص ضد التهابی است و اغلب به عنوان ادرار آور استفاده می شود و به درمان التهاب مثانه و احتباس ادرار کمک می کند.

3- گزنه داروی تخلیه کامل ادرار

گزنه گیاهی است که برای درمان التهاب مجاری ادرای (التهاب مثانه) استفاده می شود. این گیاه دارای خواص ترمیمی برای کمک به بهبود مثانه و کلیه است. طبق اطلاعات به دست آمده از مرکز پزشکی دانشگاه مریلند، از این گیاه اغلب به عنوان ادرار آور استفاده می شود.  برای این منظور، این گیاه معمولا به صورت دمنوش و برای دو تا سه بار در روز مصرف می شود. این گیاه می تواند با مکمل ها و داروهای دیگر تداخل ایجاد کند، بنابراین قبل از مصرف این دمنوش حتما با پزشک خود مشورت کنید.

4- نخل اره ای (ساپالممتو)

طبق اطلاعات موجود در کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده، نخل اره ای گیاهی است که به طور سنتی از قدیم برای درمان بزرگ شدن پروستات در اروپا مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه خاصیت ضد التهابی دارد و همچنین از تبدیل شدن تستوسترون به دی هیدروتستوسترون جلوگیری می کند، در نتیجه از بزرگ شدن پروستات و به وجود آمدن عارضه ی احتباس ادراری جلوگیری می کند.
اگر پروستات شما بزرگ شده است، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا دلیل بروز این عارضه تشخیص داده شود.

5- شیرین بیان هندی

طبق گزارش های بدست آمده، عصاره شیرین بیان هندی یک جایگزین طبیعی برای آنتی بیوتیک های معمولی است که برای درمان التهاب مجاری ادراری یا التهاب مثانه مورد استفاده قرار می گیرد. مصرف این عصاره ی دارویی می تواند به درمان عدم تخلیه کامل ادرار ناشی از التهاب و عفونت های باکتریایی کمک کند. برای این منظور می توانید حدود ۵۰ میلی گرم از ریشه ی شیرین بیان هندی را به قدر بکوبید که به حالت خمیری شکل درآید.
این خمیر را با یک لیوان آب به مدت ۳۰ دقیقه بجوشانید، سپس دمنوش را از صافی رد کنید و برای سه بار در هفته از آن بنوشید.

چرا نمی توانم تخلیه کامل ادرار داشته باشم؟

احتباس ادراری می تواند در نتیجه ی موارد زیر باشد:

• مشکلات عصبی
• داروها
• ضعیف شدن عضلات مثانه
• انسداد مجاری ادرار

انسداد مجاری ادرار با مسدود کردن جریان طبیعی ادرار به خارج از بدن، باعث احتباس ادراری می شود. شرایطی مانند :

1. هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH)
2. تنگی مجاری ادراری
3. سنگ های دستگاه ادراری
4. سیستوسل
5. رکتوسل
6. یبوست
7. تومور و سرطان

در صورتی که این عارضه تحت درمان قرار نگیرد، می تواند باعث ایجاد ناراحتی، درد شدید و دیگر علائم پزشکی شود، حتی در برخی موارد نیز ممکن است زندگی فرد را نیز تهدید کند، بنابراین در صورت بروز علائم ذکر شده، فرد باید بلافاصله به دنبال درمان پزشکی باشد. ترکیبی از به کارگیری درمان های پزشکی و خانگی می تواند علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد.

1.هیپرپلازی خوش خیم پروستات

در مردان 50 تا 60 ساله عدم تخلیه کامل ادرار، اغلب به دلیل بزرگی پروستات در نتیجه ی هیپرپلازی خوش خیم پروستات است. هیپرپلازی خوش خیم پروستات یک وضعیت پزشکی است که در آن غده پروستات بزرگ شده ولی سرطانی نیست. پروستات غده ای گردو شکل است که بخشی از سیستم تولید مثل مردان است. غدد در مجاورت مجاری ادراری در گردن مثانه قرار دارد. گردن مثانه ناحیه ای است که در آن مجرای ادراری به مثانه متصل می شود.

پروستات دو دوره رشد اصلی دارد. اولین رشد در زمان بلوغ است که پروستات دو برابر می شود. مرحله دوم رشد در حدود 25 سالگی شروع می شود و در طول عمر انسان ادامه می یابد. هیپرپلازی خوش خیم پروستات اغلب با مرحله دوم رشد همراه است.

با بزرگ شدن پروستات، غده بر روی مجاری ادراری فشار می آورد. دیواره مثانه ضخیم تر می شود. در نهایت، مثانه ممکن است ضعیف شده و توانایی خالی کردن کامل را از دست بدهد و در نتیجه ادرار در مثانه باقی می ماند.

2. تنگی مجاری ادرار و عدم تخلیه کامل ادرار

علل تنگی مجاری ادرار شامل التهاب بعد از جراحی، بافت اسکار ناشی از جراحی، بیماری ها، UTI ها و یا آسیب است. در مردان تنگی مجاری ممکن است به علت پروستاتیت (پروستاتیت یک بیماری دردناک است که شامل التهاب پروستات و گاها مناطق اطراف پروستات است)، اسکار پس از جراحی آلت تناسلی، پرینئوم ( پرینئوم ناحیه ی بین مقعد و اندام های جنسی است)، جراحی هیپرپلازی خوش خیم پروستات و سرطان پروستات باشد.

جراحی اصلاح پرولاپس لگن مانند سيستوسل و رکتوسل و بی اختیاری ادرار هم می توانند باعث ایجاد تنگی در مجاری ادرار شوند. تنگی مجاری اغلب چند هفته پس از عمل بهبود می یابد.

به علت بلندتر بودن مجاری ادراری در مردان نسبت به زنان احتمال ایجاد تنگی مجرا در مردان بیشتر از زنان است. تنگی مجاری و احتباس حاد یا مزمن ادراری ممکن است زمانی رخ دهد که عضلات اطراف مجرای ادرار ریلکس نباشند. این وضعیت عمدتا در زنان اتفاق می افتد.

3. سنگهای دستگاه ادراری

این سنگها از کریستال های موجود در ادرار تشکیل می شوند و در سطوح داخلی کلیه ها، حالب ها یا مثانه ایجاد می شوند. سنگهای تشکیل شده در داخل مثانه ممکن است موجب انسداد مجاری ادرار شوند.

4. سیستوسل

برآمدگی مثانه به واژن را سیستوسل می گویند. سیستوسل زمانی اتفاق می افتد که عضلات و بافت های حمایتی بین مثانه و واژن زنان تضعیف و در آن کشش ایجاد شود که این امر باعث آویزان شدن مثانه از موقعیت طبیعی خود و ایجاد تحدب به سمت واژن می شود. موقعیت غير طبيعی مثانه سبب ایجاد فشار به مجاری ادراری و تنگی آن می شود.

5. رکتوسل

برآمدگی رکتوم به واژن را رکتوسل می گویند. رکتوسل زمانی اتفاق می افتد که عضلات و بافت های حمایتی بین رکتوم و واژن زنان تضعیف و در آن کشش ایجاد شود که این امر باعث آویزان شدن رکتوم از موقعیت طبیعی خود و ایجاد تحدب به سمت واژن می شود. موقعیت غیرطبیعی رکتوم باعث ایجاد فشار به مجاری ادراری و تنگی آن می شود.

6. یبوست

یبوست شرایطی است که در آن کمتر از سه حرکت روده ای در هفته وجود داشته باشد و یا حرکات روده ای همراه با مدفوع سخت، خشک و کوچک باشد و باعث درد و ایجاد مشکل در دفع شود.

فرد مبتلا به یبوست ممکن است احساس نفخ یا درد در شکم (بین سینه و لگن) داشته باشد. برخی از افراد مبتلا به یبوست اغلب نیاز به فشار برای ایجاد حرکات روده دارند. مدفوع سخت در رکتوم ممکن است به مثانه و مجاری ادرار فشار آورده و باعث ایجاد تنگی در مجاری ادرار شود، به خصوص اگر رکتوسل وجود داشته باشد.

7. تومورها و سرطانها

تومورها و بافت های سرطانی در مثانه یا مجاری ادراری می توانند به تدریج گسترش یافته و مانع جریان ادرار شوند که این کار را با ایجاد فشار و تنگی بر روی مجاری و یا انسداد خروجی مثانه، انجام میدهند. تومورها ممکن است سرطانی یا غیر سرطانی باشند.

برای درمان و تخلیه کامل ادرار از مثانه چه باید کرد؟

برای درمان احتباس ادراری روش های متعددی وجود دارد از جمله:

1- درناژ مثانه برای تخلیه کامل ادرار

درناژ مثانه شامل سوند گذاری برای تخلیه ادرار است. درمان احتباس ادراری حاد با سوند گذاری شروع می شود تا فرد فورا از درد مثانه رهایی یابد و از آسیب مثانه جلوگیری شود. سوند گذاری در مطب، سرپایی یا در بیمارستان انجام می شود. بیمار اغلب بیهوشی موضعی دریافت می کند.

سوند از طریق مجرا به مثانه می رود. در صورت انسداد مجرا می توان کاتتر را به طور مستقیم از ناحیه تحتانی شکم درست بالای استخوان عانه به مثانه وارد کرد. در این موارد از بیهوشی استفاده می شود.

برای احتباس ادراری مزمن در صورت مؤثر نبودن سایر درمان ها، بیمار ممکن است نیاز به سوند گذاری متناوب، گاه به گاه یا غیر پیوسته یا طولانی مدت داشته باشد.
بیمارانی که نیاز به سوند گذاری متناوب دارند، دستورالعمل هایی در مورد چگونگی سوند گذاری برای دفع ادرار در صورت لزوم دریافت خواهند کرد.

2- اتساع مجرای ادرار

در این روش، تنگی را با قرار دادن لوله های گسترده تر در مجاری درمان می کند. روش جایگزین اتساع، باد کردن یک بالون کوچک در انتهای سوند در داخل مجرا است. اتساع مجاری میتواند در مطب یا در یک مرکز سرپایی یا در بیمارستان انجام شود. بیمار بیهوشی موضعی دریافت می کند. در برخی موارد، بیمار مسکن و بی حسی موضعی دریافت می کند.

3- استنت های مجرا برای تخلیه کامل ادرار

درمان دیگر برای تنگی مجرا شامل قرار دادن یک لوله مصنوعی، به نام استنت در داخل مجرای ادرار در ناحیه تنگی است. هنگامی که استنت در جای خود قرار می گیرد، گسترش می یابد و بافت اطراف را متورم می کند و مجرا گشاد می شود. استنت ها ممکن است موقت یا دائمی باشند. استنت گذاری میتواند در مطب یا در یک مرکز سرپایی یا در بیمارستان انجام  شود. بیمار بیهوشی موضعی دریافت می کند. در برخی موارد، بیمار مسکن و بیحسی موضعی دریافت می کند.

4- داروهای پروستات

داروهایی که رشد پروستات را متوقف می کنند یا علائم احتباس ادراری مرتبط با هیپرپلازی خوش خیم پروستات را بهبود می بخشند عبارتند از:

✔ دوتاستراید (Avodart)

✔ فیناستراید (Proscar)

داروهای زیر عضلات خروجی مثانه و پروستات را برای کمک به تخلیه ریلکس می کنند:

✔ آلفوزوسین (Uroxatral)

✔ دوکسازوزین (Cardura)

✔ سیلودوسین (Rapaflo)

✔ تادالافیل (Cialis)

✔ تامسولوسین (Flomax)

✔ ترازوسین (Hytrin)

5- عمل جراحی برای تخلیه کامل ادرار

عمل جراحی میتواند به روش های متفاوتی انجام شود از جمله:

1- جراحی پروستات

برای درمان احتباس ادراری ناشی از هیپرپلازی خوش خیم پروستات با استفاده از روش ترانس یورترال بافت بزرگ شده ی پروستات را از بین می برند. برای عمل جراحی ترانس یورترال اورولوژیست یک کاتتر یا ابزار جراحی را از طریق مجرای ادرار وارد پروستات می کند.

برداشت بافت بزرگ شده، معمولا انسداد و احتباس ادراری ناشی از هیپرپلازی خوش خیم پروستات را کاهش می دهد. اورولوژیست گاها این روش را به صورت سرپایی انجام می دهد. برخی از مردان ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشند.

در بعضی موارد، اورولوژیست کل پروستات را با جراحی باز بر می دارد. این روش با بیهوشی عمومی انجام می شود و بستری به مدت طولانی تری در بیمارستان نسبت به سایر روش های جراحی انجام می گیرد. همچنین دوره بازتوانی دو عمل جراحی باز طولانی تر خواهد بود.

2- اورتروتومی داخلی

در این روش اورولوژیست یک کاتتر خاص را به داخل مجرای ادرار وارد می کند تا به تنگی برسد. سپس از چاقو یا لیزر برای ایجاد برشی که تنگی را باز می کند، استفاده می کند. این روش در یک مرکز سرپایی یا بیمارستان انجام می شود. بیمار بیهوشی عمومی دریافت خواهد کرد.

3- ترمیم Cystocele یا rectocele

برای برگرداندن مثانه یا رکتوم افتاده به حالت عادی ممکن است نیاز به جراحی باشد. شایع ترین روش برای ترمیم سیستوسل و رکتوسل ایجاد برش در دیواره واژن است. از طریق برش، اورولوژیست به دنبال یک نقص یا سوراخ در بافت است که واژن را از دیگر ارگانهای لگن جدا می کند.

یک بخیه در بافت زده می شود تا نقص را ببندد و سپس برش دیواره ی واژن را با بخیه های بیشتر و از بین بردن هر گونه بافت اضافی می بندند. این بخیه ها لایه های بافتی را که اندام ها را جدا می کنند، محکم می کند و حمایت بیشتری برای اندام های لگن ایجاد می کند.

این عمل توسط متخصصین ارولوژی یا زنان یا متخصصین سیستم تولید مثل زنان انجام می شود. این عمل در بیمارستان تحت بیهوشی انجام می شود.

4- تومور و جراحی سرطان

برداشت تومورها و بافت های سرطانی در مثانه یا مجرای ادرار، انسداد مجاری و احتباس ادراری را کاهش می دهد.

نوع و طول درمان بستگی به نوع و علت احتباس ادراری دارد.

دکتر حسین کرمی متخصص جراحی کلیه ، مجاری ادراری تناسلی و فوق تخصص درمان آندوسکوپی و لاپاراسکوپی