بی اختیاری ادرار وضعیتی است که در آن، فرد نمی تواند جلوی نشت ناخواسته ادرار خود را بگیرد.
این مشکل ممکن است در اثر عوامل فیزیکی و فشارهایی مانند عطسه، خنده و سرفه ایجاد شده و در دوران بارداری و بعد از آن و در افراد مبتلا چاقی شیوع بیشتری دارد.
با افزایش سن، احتمال ابتلا به بی اختیاری ادرار افزایش پیدا می کند. تمرین های تقویت کنترل مثانه و عضلات کف لگن (که به آن ها تمرین های کگل نیز گفته می شود) می توانند نقش مؤثری در پیشگیری یا کاهش شدت این وضعیت داشته باشند.
علائم بی اختیاری ادراری
اصلی ترین نشانه بی اختیاری ادرار، خروج غیر ارادی یا نشت ادرار است. زمان وقوع و شیوه بروز این نشانه بستگی به نوع بی اختیاری ادرار دارد.
بی اختیاری ادراری ناشی از استرس
بی اختیاری ادراری ناشی از استرس شایع ترین نوع بی اختیاری ادرار -به ویژه زنانی با تجربه زایمان یا یائسگی- می باشد.
در این جا، منظور از «استرس» فشارهای ذهنی یا روانی نیست؛ بلکه به فشار فیزیکی اشاره دارد. اعمال ناگهانی فشار اضافی به مثانه یا عضلات کنترل ادرار ممکن است منجر به تخلیه غیر ارادی ادرار شود.
بی اختیاری ادراری ناشی از استرس می تواند بنا به دلایل زیر رخ دهد:
- سرفه، عطسه یا خندیدن
- بلند کردن اجسام سنگین
- انجام فعالیت های بدنی یا ورزش
بی اختیاری ادراری اضطراری
این نوع که همچنین با نام ادرار فوریتی یا «مثانه بیش فعال» نیز شناخته می شود، دومین نوع شایع بی اختیاری ادرار می باشد. در این وضعیت، انقباض ناگهانی و غیر ارادی دیواره عضلانی مثانه، احساسی فوری برای دفع ادرار ایجاد کرده، که فرد نمی تواند آن را کنترل کند.
عوامل مختلفی می توانند باعث ادرار فوریتی شوند، از جمله:
- تغییر ناگهانی وضعیت بدن
- شنیدن صدای جاری شدن آب
- برقراری رابطه جنسی، به ویژه در هنگام ارگاسم
فعال شدن غیر ارادی عضلات مثانه معمولاً به دلیل آسیب دیدن اعصاب مثانه، سیستم عصبی یا بافت های عضلانی رخ می دهد.
بی اختیاری ادراری سرریز یا لبریزی
این نوع بیشتر در مردان مبتلا به مشکلات غده پروستات، آسیب دیدگی مثانه یا انسداد مجرای ادراری رخ می دهد. برای مثال، بزرگ شدن غده پروستات می تواند مسیر خروج ادرار را مسدود کرده و مثانه نتواند خود را به طور کامل تخلیه کند. در چنین حالتی، ناتوانی در تخلیه کامل مثانه باعث نشت مقدار کمی ادرار می شود.
بی اختیاری ادراری ترکیبی
در این حالت، فرد همزمان نشانه های هر دو نوع بی اختیاری استرسی و اضطراری را دارد!
بی اختیاری عملکردی
در بی اختیاری عملکردی، فرد به خوبی متوجه نیاز به دفع ادرار است، اما به علت وجود مشکلات حرکتی قادر نیست به موقع به سرویس بهداشتی برسد. علل شایع این نوع بی اختیاری عبارتند از:
- سردرگمی یا اختلال در سطح هوشیاری
- زوال عقل
- اختلالات بینایی یا مشکلات حرکتی
- مشکل در انجام حرکات ظریف و کاهش مهارت های دستی، به طوری که فرد حتی قادر به باز کردن دکمه شلوار خود نیست
- اختلالات روانی نظیر افسردگی، اضطراب یا عصبانیت، که ممکن است باعث شود فرد تمایلی به استفاده از سرویس بهداشتی نشان ندهد
بی اختیاری کامل
در این نوع بی اختیاری، فرد به طور مداوم دچار نشت ادرار بوده، یا در فواصل زمانی مختلف و کاملاً غیر ارادی، خودش را خیس می کند.
علل این وضعیت شامل مشکلات مادرزادی، آسیب به نخاع یا دستگاه ادراری و ارتباط غیرطبیعی یا وجود سوراخ (فیستول) بین مثانه و یکی از اعضای بدن (مانند واژن) می شود.
برسی علل بی اختیاری با توجه به نوع آن
علل ابتلا به بی اختیاری ادرار، بینهایت با نوع آن در ارتباط است.
بی اختیاری استرسی:
- بارداری و زایمان
- یائسگی، زیرا کاهش هورمون استروژن می تواند باعث ضعیف شدن عضلات شود
- هیسترکتومی (برداشتن رحم) و برخی دیگر از جراحی ها
- چاقی
- مشکلات مربوط به کف لگن
بی اختیاری اضطراری
عوامل زیر می توانند موجب بروز بی اختیاری اضطراری شوند:
- سیستیت یا التهاب لایه داخلی مثانه
- بیماری های عصبی مانند MS (مولتیپل اسکلروزیس)، سکته مغزی و بیماری پارکینسون
بی اختیاری لبریزی
این نوع بی اختیاری زمانی رخ می دهد که مانع یا انسدادی در مسیر مثانه وجود داشته باشد. عوامل زیر می توانند باعث بروز انسداد شوند:
- وجود توموری که به مثانه فشار وارد می کند
- بزرگ شدن غده پروستات
- سنگ های ادراری
- یبوست
بی اختیاری کامل
این نوع بی اختیاری می تواند ناشی از موارد زیر باشد:
- وجود یک نقص آناتومیک مادرزادی
- آسیب به نخاع که انتقال سیگنال های عصبی بین مغز و مثانه را مختل می کند
- فیستول؛ یعنی تشکیل یک مجرا یا کانال غیرطبیعی بین مثانه و یکی از اندام های مجاور، معمولاً واژن
سایر علل:
از جمله دیگر عواملی که می توانند باعث بی اختیاری ادرار شوند عبارتند از:
- سایر علل: از جمله دیگر عواملی که می توانند باعث بی اختیاری ادرار شوند عبارتند از:
- مصرف برخی داروها، به ویژه برخی دیورتیک ها (ادرار آورها)، داروهای ضد فشار خون، قرص های خواب، آرام بخش ها و شل کننده های عضلانی
- مصرف الکل
- عفونت های دستگاه ادراری (UTIs)
اگر احساس میکنید بی اختیاری ادار شما به خاطر عفونت است این مقاله برای شماست: علائم عفونت مثانه در خانمها
عوامل خطر
چند عامل وجود دارند که می توانند احتمال بروز بی اختیاری ادرار را بیشتر کنند:
_چاقی: اضافه وزن باعث اعمال فشار مضاعف به مثانه و ضعیف شدن عضلات مثانه شده و بنابراین، در زمان عطسه یا سرفه، احتمال نشت ادرار بیشتر می شود.
_سیگار کشیدن: مصرف سیگار اغلب با مشکلاتی مثل سرفه های مزمن همراه است. این سرفه ها می توانند باعث ایجاد اپیزودهای بی اختیاری شوند.
_جنسیت: زنان (به ویژه آن هایی که سابقه زایمان دارند)، بیش از مردان بی اختیاری ادرار استرسی را تجربه می کنند.
_افزایش سن: با بالا رفتن سن، قدرت عضلات مثانه و پیشابراه کاهش پیدا می کند.
_بیماری ها و مشکلات پزشکی خاص: دیابت، بیماری کلیوی، آسیب نخاعی و بعضی بیماری های عصبی مثل سکته مغزی، همگی می توانند خطر بی اختیاری ادرار را بیشتر کنند.
_مشکلات پروستات: ممکن است پس از جراحی پروستات یا پس از پرتودرمانی پروستات، بی اختیاری ادرار را تجربه کنید.
درمان ها
تمرینات کف لگن یا همان ورزش‌های کگل به تقویت عضلات کف لگن و کنترل ادرار کمک می کنند.
آموزش مثانه
یکی از روش های مؤثر برای بازگشت تدریجی کنترل مثانه، تمرین های آموزش مثانه است. این تمرین ها شامل موارد زیر می شوند:
به تأخیر انداختن دفع ادرار: در این روش فرد یاد می گیرد که در زمان نیاز فوری به دفع ادرار، چند دقیقه صبر کرده و به مرور زمان این مدت انتظار را بیشتر کند.
تخلیه دوباره: فرد یک بار ادرار می کند، چند دقیقه صبر می کند و دوباره سعی می کند باقی مانده ادرار را خارج کند.
برنامه ریزی برای رفتن به سرویس بهداشتی: فرد یک زمان بندی مشخص برای رفتن به دستشویی تعیین می کند (مثلاً هر دو ساعت یک بار)، تا بی اختیاری تا حد امکان کم شود.
آموزش مثانه به مرور باعث کنترل بیشتر فرد بر روی مثانه اش شده و دفعات نشت ادرار را کاهش خواهد داد.
داروهای مورد استفاده برای درمان بی اختیاری ادرار
برای تأثیرگذاری بیشتر، درمان دارویی معمولاً همزمان با سایر روش ها یا تمرین ها تجویز می شوند. داروهای مورد استفاده در این زمینه عبارتند از:
_بتا ـ ۳ آگونیست ها مانند میربتریک: این داروها می توانند موجب آرام شدن مثانه های بیش فعال و بهبود بی اختیاری اضطراری ادرار می شوند.
_استروژن موضعی: مصرف موضعی استروژن به تقویت بافت های پیشابراه و ناحیه واژن و کاهش بعضی از علائم بی اختیاری کمک می کند.
_ایمی پرامین (توفرانیل): این دارو که از دسته ضد افسردگی های سه حلقه ای است، گاهی در درمان بی اختیاری ادرار مورد استفاده قرار می گیرد.
دستگاه های پزشکی
برخی از دستگاه های پزشکی با هدف کاهش بی اختیاری ادرار طراحی شده اند:
اینسرِت های پیشابراهی: این وسیله کوچک که توسط خود فرد کار گذاشته می شود، پیش از انجام فعالیت بدنی درون پیشابراه قرار گرفته و قبل از ادرار خارج می شود.
پساری: پساری یک حلقه سفت است که درون واژن قرار داده می شود و فرد می تواند در طول روز آن را نگه دارد. با استفاده از پساری، مثانه در موقعیت مناسبی قرار گرفته و احتمال نشتی کاهش می یابد.
درمان با امواج رادیوفرکانس: در این روش، بافت های دستگاه ادراری تحتانی با حرارت کنترل شده گرم می شوند. پس از این فرآیند، بافت ها هنگام ترمیم سفت تر شده و اغلب، کنترل ادراری بهبود پیدا می کند.
بوتاکس (سم بوتولینوم نوع A): بوتاکس مستقیماً به عضله مثانه تزریق می شود و می تواند به بهبود افراد مبتلا به مثانه بیش فعال کمک کند.
مواد حجم دهنده: این مواد به بافت اطراف پیشابراه تزریق می شوند تا دیواره پیشابراه ضخیم تر و احتمال نشت ادرار کمتر شود.
تحریک کننده عصب خارجی: در این وسیله کوچک که در زیر پوست باسن قرار می گیرد، یک سیم رابط، دستگاه را به عصبی که از نخاع به مثانه می رسد متصل می کند. این سیم با ارسال پالس های الکتریکی به عصب، آن را تحریک کرده و باعث کنترل بهتر مثانه می شود.
سوالات پرتکرار
راهکارهای مدیریت بی اختیاری ادرار چیست؟
برای مدیریت بی اختیاری ادرار می توان از روش های مختلفی استفاده کرد. یکی از مهم ترین راه ها انجام تمرینات کف لگن (مانند تمرینات کگل) است که باعث تقویت عضلات کف لگن شده و از بروز مشکلات ادراری پیشگیری می کند. همچنین، قطع مصرف سیگار و رعایت یک رژیم غذایی سالم و مغذی نیز می تواند نقش مؤثری در کاهش بی اختیاری داشته باشد.
چه علائمی نشان دهنده وجود مشکل در مثانه هستند؟
نشانه های اختلال در عملکرد مثانه می توانند شامل مواردی مانند مشکل در دفع ادرار، اختلال در کنترل مثانه، بیدار شدن برای رفتن به دستشویی، ابتلا به بی اختیاری ادرار و همچنین احساس درد در ناحیه لگن باشند.
