آزمایش خونی PSA

آزمایش خونی آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) به صورت عمده برای غربالگری سرطان پروستات در مردان بدون علامت (به پیشگیری از سرطان پروستات و تشخیص زودرس مراجعه کنید) استفاده میشود. این همچنین یکی از اولین آزمایش هایی است که در مردانی که علائمی دارند که ممکن است به دلیل سرطان پروستات ایجاد شده باشند انجام میشود.

بیشتر مردانی که سرطان پروستات ندارند مقدار PSA خونی آن ها کمتر از 4 نانوگرم بر میلی لیتر میباشد. شانس مبتلا بودن به سرطان پروستات با افزایش مقدار PSA بالاتر می رود. وقتی سرطان پروستات ایجاد شود، معمولا مقدار PSA بالاتر از 4 می رود. همچنین اگر مقدار PSA کمتر از 4 باشد هیچ تضمینی وجود ندارد که مرد به سرطان پروستات مبتلا نیست. حدود 15 درصد مردان با مقدار PSA کمتر از 4 در نمونه برداری سرطان پروستات خواهند داشت.

در مردانی با PSA بین 4 و 10 شانس ابتلا ابتلا به سرطان پروستات 1 در هر 4 نفر است. اگر مقدار PSA بالاتر از 10 باشد، شانس ابتلا به سرطان پروستات بالاتر از 50 درصد است. زمانی که انجام نمونه برداری پروستات برای یافتن سرطان درنظر گرفته میشود، تمام پزشکان از یک معیار PSA یکسان استفاده نمی کنند. بعضی از پزشکان ممکن است با PSA 4 یا بالاتر نمونه برداری را توصیه کنند، درحالی که ممکن است دیگر پزشکان توصیه کنند که این کار در مقدار پایین تر از 4 شروع شود، مانند 2.5 یا 3.

دیگر عوامل مانند سن شما، نژاد و پیشینه خانوادگی شما، ممکن است در این تصمیم گیری موثر باشند. همچنین آزمایش PSA میتواند درصورتی که سرطان پروستات در شما تشخیص داده شده باشد مفید باشد.

• در مردانی که فقط با سرطان پروستات تشخیص داده شده اند، آزمایش PSA میتواند به همراه نتایج معاینه بالینی و درجه بندی تومور (براساس نمونه برداری مشخص شده، توضیح داده شده) برای کمک به تشخیص این که آیا آزمایش دیگری نیاز است (مانند سی تی اسکن یا اسکن استخوان) استفاده شود.
• آزمایش PSA قسمتی از مرحله بندی است (مشخص کردن مرحله ی سرطان شما) و میتواند مشخص کند که آیا سرطان شما به غده پروستات محدود است یا خیر. اگر مقدار PSA شما خیلی بالا باشد، احتمال بیتشری دارد که سرطان شما فراتر از غده پروستات گسترش یافته باشد. این موضوع ممکن است روی گزینه های درمانی شما تاثیر بگذارد، زیرا بعضی از انواع درمان ها (مانند جراحی و پرتودرمانی) احتمالا اگر سرطان به گره های لنفاوی، استخوان یا دیگر اندام ها گسترش یافته باشد دیگر مفید نیستد.
• همچنین آزمایش PSA یک بخش مهم از پایش سرطان پروستات درهنگام و بعد از درمان است.

سونوگرافی از طریق مقعد (TRUS)

برای این آزمایش، یک پروب کوچک تقریبا به پهنای انگشت چرب شده و وارد مقعد میشود. این پروب پژواک امواج صوتی که به پروستات تابیده شده را می گیرد. پروب انعکاس امواج را می گیرد، و رایانه آن ها را به یک تصویر سیاه و سفید از پروستات تبدیل میکند.

این فرآیند اغلب کمتر از 10 دقیقه زمان می برد و در مطب پزشک یا یک کیلینیک سرپایی انجام میشود. ممکن است هنگامی که پروب وارد مقعدتان میشود کمی احساس فشار کنید، اما معمولا دردناک نخواهد بود. ممکن است ان ناحیه قبل از انجام فرآیند بیحس شود.

TRUS اغلب زمانی که مرد مقدار بالای PSA دارد یا هنگامی که نتایج آزمایش DRE غیرطبیعی باشد انجام میشود. این آزمایش همچنین هنگام نمونه برداری از پروستات برای راهنمایی کردن سوزن جهت ورود به ناحیه صحیحی از پروستات انجام میشود.

TRUS همچنین در موقعیت های دیگری نیز مفید است. این آزمایش میتواند برای اندازه گیری اندازه پروستات استفاده شود، چیزی که میتواند به تعیین چگالی PSA کمک کند (به پیشگیری از سرطان پروستات و تشخیص زودرس مراجعه کنید) و همچنین ممکن است روی این که مرد چه درمانی بگیرد موثر باشد. همچنین TRUS ممکن است برای راهنمایی هنگام بعضی از درمان ها مانند براکیتراپی (درمان پرتودرمانی درونی) یا کرایوتراپی انجام شود.

روش انجام نمونه برداری پروستات

اگر علائم خاص یا نتایج آزمایش هایی مانند میزان PSA خونی یا DRE احتمال وجود سرطان پروستات در شما را مشخص کردند، پزشکتان نمونه برداری از پروستات را انجام خواهد داد. نمونه برداری فرآیندی است که در آن نمونه های کوچکی از پروستات خارج شده و بعد از آن زیر میکروسکوپ مشاهده خواهند شد. نمونه برداری سوزنی استوانه ای روش اصلی است که برای تشخیص سرطان پروستات استفاده میشود.

این روش معمولا توسط یک اورولوژ انجام میشود، جراحی که سرطان های تناسلی و ادراری را درمانی میکند. از TRUS برای مشاهده غده پروستات استفاده میشود، پزشک یک لوله را به سرعت وارد میکند، یک سوزن توخالی وارد دیواره مقعد شده و از آن جا به پروستات می رسد. زمانی که سوزن خارج میشود اسوانه ی کوچکی از بافت پروستات را همراه خود بیرون می آورد. این کار چند بار تکرار میشود. بیشتر اورولوژیست ها حدود 12 نمونه استوانه ای از بخش های مختلف پروستات خواهند گرفت.

گرچه این فرآیند دردناک به نظر می رسد، هر نمونه برداری معمولا فقط کمی احساس ناراحتی ایجاد میکند زیرا با وسلیه نمونه برداری خاص spring-loaded انجام میشود. دستگاه سوزن را در کسری از ثانه وارد و خارج خواهد کرد. بیشتر پزشکانی که نمونه برداری را انجام می دهند ابتدا ناحیه را با تزریق بیحس کننده موضعی در کنار پروستات بیحس میکنند. ممکن است از پزشکتان بپرسید آیا میخواهد این کار را انجام دهد یا خیر.

نمونه بردای حدود 10 دقیقه زمان می برد و معمولا در مطب پزشک انجام میشود. احتمالا به شما آنتی بیوتیک داده خواهد شد که قبل از نمونه برداری و درصورت لزوم یک تا دو روز بعد برای کاهش خطر عفونت آن را مصرف کنید. برای چند روز کوتاه بعد از این فرآیند، ممکن است کمی احساس سوزش در آن ناحیه داشته باشید و احتمالا متوجه وجود خون در ادرارتان شوید.

همچنین ممکن است مقداری خون ریزی خفیف از مقعدتان داشته باشید، به خصوص اگر هموروئید داشته باشید. بسیاری از مردان متوجه وجود خون در منی خود میشود یا منی زرد رنگ خواهند داشت، چیزی که میتواند تا چند هفته بعد از نمونه برداری ادامه داشته باشد، بستگی به این دارد که چند وقت یک بار ارضا میشوید. نمونه های نمونه برداری شما به آزمایشگاه فرستاده خواهند شد، جایی که آن ها زیر میکروسکوپ مشاهده خواهند شد تا مشخص شود آیا حاوی سلول های سرطانی هستند یا خیر.

اگر سرطان مشاهده شود، یک درجه به آن اختصاص داده میشود (بخش بعدی را ببینید). جواب نمونه برداری پروستات چقدر طول میکشد؟ دریافت نتایج معمولا حدود 1 تا 3 روز زمان می برد، اما بعضی اوقات ممکن است زمان بیشتری ببرد.

حتی زمانی که تعداد زیادی نمونه گرفته شود، همچنان نمونه ها بعضی اوقات میتوانند سرطان را نشان ندهد، اگر هیچ کدام از سوزن های نمونه برداری به درون سرطان وارد نشود. این نتیجه به عنوان منفی کاذب شناخته میشود. اگر پزشک شما همچنان شک قوی داشت که شما سرطان پروستات دارید (مثلا به دلیل اینکه مقدار PSA شما خیلی بالا است) ممکن است تکرار نمونه برای برای کمک به ایجاد اطمینان نیاز باشد.

نتیجه آزمایش نمونه برداری پروستات

به همراه درجه سرطان (درصورت وجود سرطان)، گزارش پاتولوژی اغلب حاوی اطلاعات دیگری درمورد سرطان است، مانند:

• تعداد نمونه های نمونه برداری استوانه ای که حاوی سرطان بوده اند (برای مثال 7 مورد از 12 مورد)
• درصد سرطان در هر نمونه استوانه ای
• این که آیا سرطان در یکم سمت (راست یا چپ) پروستات است یا در هر دو طرف

تفسیر نمونه برداری پروستات

در گذشته ملاک اندازه پروستات زیر 4 نانوگرم در میلی لیتر بود ولی امروزه هر گونه افزایش تدریجی در سطح PSA خون می تواند خبر از شروع سرطان پروستات باشد و لذا توصیه اکید می شود که در انجام این تست باید دقت شود که سر موقع انجام شود.

اگر جواب نمونه برداری سرطانی بود اقدام بعدی چیست؟

اقدام بعدی در رابطه با شدت بدخیمی پروستات می باشد که به سه قسمت کم خطر، متوسط و پرخطر تقسیم می شود. بسته به گزارش جواب نمونه برداری و سطح و اندازه PSA اقدام بعدی فرق می کند.

اگر PAA خون بالای 10 باشد شانس انتشار به استخوان ها بالاست و لذا باید اسکن استخوان نیز انجام شود تا از نظر انتشار بیماری مطمئن بود.

توصیه ها و اطلاعات پس از نمونه برداری از پروستات

• خون در ادرار و خون در مدفوع و درد در ناحیه مقعد و سوزش ادراری به صورت طبیعی و کوتاه مدت ساعاتی پس از نمونه بردرای وجود دارد که تدریجاً با مصرف مسکن خوب خواهد شد.
• احتباس ادراری که خیلی کم دیده می شود و باید به صورت موقت با سوند تخلیه شود.
• عفونت ادراری: احساس تب و ضعف و لرز و بی حالی نشان دهنده عفونت شدید است و بلافاصله باید به بیمارستان مراجعه فرمائید.
• نمونه برداشته شده را به آزمایشگاه معتبر تحویل دهید و جواب آن را که عموماً 4-5 روز بعد مشخص می شود به دکتر خود نشان دهید.

دکتر حسین کرمی متخصص جراحی کلیه ، مجاری ادراری تناسلی و فلوشیپ فوق تخصصی درمان آندوسکوپی و لاپاراسکوپی  

عضو هیئت علمی و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی تهران ، عضو انجمن ارولوژی اروپا ، امریکا و آسیا